Trong kỷ nguyên bóng đá hiện đại, công nghệ đã và đang đóng vai trò ngày càng quan trọng, góp phần thay đổi diện mạo của môn thể thao vua. Một trong những sự đổi mới đáng chú ý nhất chính là sự ra đời của VAR (Video Assistant Referee) – Trợ lý trọng tài video. Kể từ khi được áp dụng chính thức, VAR đã tạo ra nhiều tranh cãi, nhưng không thể phủ nhận tác động sâu rộng của nó đến cách thức vận hành và công bằng trong bóng đá. Bài viết này sẽ đi sâu vào tìm hiểu VAR trong bóng đá là gì, cơ chế hoạt động, những tác động tích cực và tiêu cực, cũng như những tranh cãi xung quanh công nghệ này.
VAR Trong Bóng Đá Là Gì?
VAR (Video Assistant Referee) là một hệ thống hỗ trợ trọng tài chính trong việc đưa ra các quyết định quan trọng trong trận đấu bóng đá thông qua việc xem lại video tình huống. Mục tiêu chính của VAR là giảm thiểu các sai lầm nghiêm trọng có thể ảnh hưởng đến kết quả bóng đá, đặc biệt là trong các tình huống nhạy cảm như bàn thắng, phạt đền, thẻ đỏ trực tiếp và nhầm lẫn danh tính cầu thủ.
Hệ thống VAR bao gồm một đội ngũ trọng tài VAR (ít nhất là 1 trọng tài VAR và 1 trợ lý trọng tài VAR) ngồi trong phòng điều hành video (VOR – Video Operation Room), theo dõi trận đấu thông qua nhiều góc quay camera khác nhau. Họ liên lạc với trọng tài chính trên sân thông qua tai nghe, đưa ra khuyến nghị hoặc yêu cầu trọng tài chính xem lại tình huống trên màn hình bên sân (RRA – Referee Review Area).
Cơ Chế Hoạt Động Của VAR
Để hiểu rõ hơn về VAR, chúng ta cần tìm hiểu cách thức nó hoạt động theo từng bước cụ thể:
- Phát hiện và Xem lại Tình huống:
- Trọng tài VAR chủ động kiểm tra: Trọng tài VAR theo dõi trận đấu và chủ động kiểm tra các tình huống quan trọng, đặc biệt là khi có bàn thắng, phạt đền, thẻ đỏ trực tiếp hoặc nghi ngờ việt vị dẫn đến bàn thắng.
- Trọng tài chính yêu cầu kiểm tra: Trong một số trường hợp, trọng tài chính có thể tự cảm thấy không chắc chắn về quyết định của mình và yêu cầu VAR kiểm tra lại tình huống.
- Thông báo và Khuyến nghị:
- Nếu trọng tài VAR phát hiện một “lỗi rõ ràng và hiển nhiên” (clear and obvious error) hoặc một “sự cố nghiêm trọng bị bỏ lỡ” (serious missed incident) trong các tình huống được phép xem lại, họ sẽ thông báo cho trọng tài chính thông qua hệ thống liên lạc nội bộ.
- Trọng tài VAR có thể đề xuất trọng tài chính xem lại tình huống trên màn hình RRA.
- Trọng tài chính Xem lại (On-field Review – OFR):
- Trọng tài chính sẽ chạy đến màn hình RRA được đặt bên ngoài sân cỏ để tự mình xem lại tình huống từ các góc độ khác nhau.
- Quá trình xem lại này là một phần quan trọng để đảm bảo quyền ra quyết định cuối cùng vẫn thuộc về trọng tài chính, tránh biến VAR thành người “quyết định thay”.
- Sau khi xem lại, trọng tài chính sẽ đưa ra quyết định cuối cùng của mình, có thể là giữ nguyên quyết định ban đầu, hoặc thay đổi quyết định nếu thấy có sai sót.
- Các Tình huống được Phép VAR Can thiệp: FIFA và IFAB (Hội đồng Bóng đá Quốc tế) đã quy định rất rõ ràng về 4 loại tình huống mà VAR có thể can thiệp:
- Bàn thắng/Không bàn thắng: Kiểm tra xem có lỗi nào xảy ra trong quá trình dẫn đến bàn thắng hay không, bao gồm việt vị, phạm lỗi, bóng chạm tay, hoặc bóng đã đi qua vạch vôi hay chưa.
- Phạt đền/Không phạt đền: Kiểm tra xem có tình huống phạm lỗi trong vòng cấm dẫn đến phạt đền hay không, hoặc có một tình huống phạt đền bị bỏ qua.
- Thẻ đỏ trực tiếp: Kiểm tra các lỗi nghiêm trọng xứng đáng nhận thẻ đỏ trực tiếp (không bao gồm thẻ vàng thứ hai).
- Nhầm lẫn danh tính: Khi trọng tài phạt nhầm cầu thủ trong tình huống thẻ vàng hoặc thẻ đỏ.
Điều quan trọng cần nhấn mạnh là VAR chỉ can thiệp vào “lỗi rõ ràng và hiển nhiên” hoặc “sự cố nghiêm trọng bị bỏ lỡ”. Nó không nhằm mục đích xem xét lại mọi quyết định “xám” hoặc gây tranh cãi nhỏ. Mục tiêu là sửa chữa những sai lầm có thể làm thay đổi cục diện trận đấu.
Tác Động Của VAR Đến Bóng Đá
VAR đã mang lại những tác động đa chiều, cả tích cực lẫn tiêu cực, đến bóng đá hiện đại.
Tác Động Tích Cực:
Nâng Cao Tính Công Bằng và Chính Xác:
Đây là lợi ích lớn nhất và dễ thấy nhất của VAR. Nhờ có VAR, nhiều quyết định sai lầm đã được sửa chữa, đặc biệt là trong các tình huống nhạy cảm như việt vị dẫn đến bàn thắng, các pha phạm lỗi trong vòng cấm hay thẻ đỏ oan uổng. Điều này giúp giảm thiểu sự bất công và đảm bảo kết quả trận đấu phản ánh đúng diễn biến trên sân.
Các đội bóng không còn phải chịu những bàn thua “ma” hay những quả phạt đền “trời ơi đất hỡi” làm thay đổi cục diện trận đấu. Điều này đặc biệt quan trọng với những người hâm mộ thường xuyên theo dõi các giải đấu lớn và quan tâm đến kèo nhà cái. Một trận đấu công bằng hơn sẽ giúp các dự đoán và phân tích kèo nhà cái trở nên chính xác hơn.
Giảm Thiểu Tranh Cãi Lớn:
Mặc dù VAR đôi khi vẫn gây ra tranh cãi, nhưng nó đã loại bỏ nhiều tình huống tranh cãi dữ dội và kéo dài mà trước đây thường xuyên xảy ra do sai lầm của trọng tài.
Khi có bằng chứng video rõ ràng, các quyết định trở nên khách quan hơn, khó bị phản đối một cách vô lý.
Răn Đe Hành Vi Bạo Lực, Fair Play:
Các cầu thủ có xu hướng cẩn trọng hơn trong các pha tranh chấp, đặc biệt là những pha bóng ác ý hoặc bạo lực, vì họ biết rằng hành vi của mình có thể bị xem lại và trừng phạt nghiêm khắc hơn. Điều này góp phần thúc đẩy lối chơi fair play hơn trên sân cỏ.
Bảo Vệ Hình Ảnh Trọng Tài:
Mặc dù VAR có thể khiến một số quyết định ban đầu của trọng tài bị thay đổi, nhưng về tổng thể, nó giúp bảo vệ hình ảnh của trọng tài bằng cách đảm bảo rằng những sai lầm nghiêm trọng sẽ được khắc phục, giảm bớt áp lực và chỉ trích từ phía dư luận.
Tác Động Tiêu Cực và Tranh Cãi:
Phá Vỡ Dòng Chảy Trận Đấu (Flow of the Game):
Đây là một trong những chỉ trích phổ biến nhất. Việc dừng trận đấu để xem lại VAR, đặc biệt là trong các tình huống bàn thắng hoặc phạt đền, thường kéo dài và làm mất đi nhịp điệu tự nhiên của trận đấu. Điều này có thể ảnh hưởng đến cảm xúc của cầu thủ và sự hưng phấn của khán giả.
Mất Niềm Vui Ăn Mừng Bàn Thắng:
Trước đây, một bàn thắng được ghi là khoảnh khắc bùng nổ của cảm xúc. Với VAR, niềm vui này thường bị trì hoãn bởi sự chờ đợi quyết định cuối cùng từ phòng VAR. Đôi khi, sau vài phút ăn mừng, bàn thắng lại bị từ chối, gây thất vọng lớn cho cầu thủ và người hâm mộ.
Tính Chủ Quan Vẫn Tồn Tại:
Mặc dù VAR cung cấp hình ảnh khách quan, nhưng việc giải thích các tình huống vẫn có thể mang tính chủ quan.
Ví dụ, ranh giới giữa một pha chạm tay “cố ý” và “không cố ý” hay một pha vào bóng “nguy hiểm” và “bình thường” vẫn phụ thuộc vào góc nhìn và kinh nghiệm của trọng tài VAR và trọng tài chính. Điều này dẫn đến sự không nhất quán trong các quyết định giữa các trận đấu hoặc thậm chí giữa các giải đấu.
Một số người hâm mộ và các nhà phân tích kèo nhà cái vẫn cảm thấy bất mãn khi những pha bóng “50-50” lại được quyết định theo hướng bất lợi cho đội bóng của họ.
Tăng Áp Lực Lên Trọng Tài:
Mặc dù VAR giúp sửa chữa sai lầm, nhưng nó cũng làm tăng áp lực lên trọng tài. Trọng tài chính không chỉ phải đưa ra quyết định ban đầu mà còn phải chịu trách nhiệm khi quyết định đó bị VAR thay đổi hoặc khi họ quyết định không xem lại tình huống dù có yêu cầu.
Thiếu Minh Bạch và Hiểu Biết:
Khán giả trên sân thường không biết chính xác tình huống nào đang được VAR xem xét và tại sao. Điều này gây khó chịu và thiếu minh bạch. Các giải pháp như phát âm thanh hội thoại của VAR hoặc hiển thị thông tin rõ ràng hơn trên màn hình lớn vẫn đang được cân nhắc.
Tác Động Tâm Lý:
Việc các quyết định được đưa ra bởi “người vô hình” trong phòng VAR có thể làm giảm đi vai trò và uy quyền của trọng tài chính trên sân, gây ảnh hưởng đến tâm lý của họ.
Những Tranh Cãi Điển Hình Về VAR
Kể từ khi được áp dụng, VAR đã vấp phải không ít tranh cãi, đặc biệt là trong những giải đấu lớn.
- Việt vị “Tóc”: Một trong những tranh cãi lớn nhất là việc VAR bắt các lỗi việt vị cực kỳ nhỏ, đôi khi chỉ là vài centimet hoặc thậm chí là một phần của cơ thể (vai, nách, đầu gối) mà bằng mắt thường không thể nhận thấy. Điều này làm giảm đi tính hấp dẫn của những bàn thắng đẹp và gây bức xúc cho người hâm mộ. Nhiều người cho rằng luật việt vị nên có một “khoảng dung sai” nhất định.
- Luật Chạm Tay: Luật chạm tay là một trong những điều khoản gây tranh cãi nhất khi có VAR. Việc phân định chạm tay “cố ý” hay “không cố ý”, “tự nhiên” hay “không tự nhiên” thường rất khó khăn và mang tính chủ quan, dẫn đến những quyết định không nhất quán và gây bức xúc.
- Tính Nhất Quán Trong Quyết Định: Người hâm mộ và các chuyên gia thường đặt câu hỏi về tính nhất quán trong các quyết định của VAR. Một tình huống tương tự có thể được xử lý khác nhau ở các trận đấu khác nhau, hoặc thậm chí ở các giải đấu khác nhau, gây ra cảm giác bất công.
- Thời Gian Chờ Đợi Quá Lâu: Mặc dù đã có những cải tiến, nhưng đôi khi quá trình xem xét VAR vẫn kéo dài quá lâu, làm gián đoạn trận đấu và giảm đi sự hưng phấn.
Tương Lai Của VAR và Công Nghệ Trong Bóng Đá
Mặc dù còn nhiều tranh cãi, VAR dường như là một phần không thể thiếu của bóng đá hiện đại. Liên đoàn Bóng đá Thế giới (FIFA) và IFAB đang không ngừng nỗ lực để cải thiện hệ thống này.
- Công nghệ việt vị bán tự động (SAOT – Semi-Automated Offside Technology): Công nghệ này đã được áp dụng tại World Cup 2022, sử dụng camera chuyên dụng và cảm biến trên bóng để xác định vị trí việt vị một cách nhanh chóng và chính xác hơn, giảm thiểu thời gian chờ đợi.
- Cải thiện giao tiếp: Các cuộc thảo luận đang diễn ra về việc cải thiện cách thức giao tiếp của VAR với khán giả và các đội bóng, có thể là thông báo công khai quyết định của trọng tài VAR hoặc hiển thị rõ ràng hơn các pha quay chậm.
- Đào tạo trọng tài VAR: Việc đào tạo chuyên sâu và liên tục cho đội ngũ trọng tài VAR là rất quan trọng để đảm bảo tính nhất quán và chính xác trong các quyết định.
- Giới hạn phạm vi can thiệp: Một số ý kiến cho rằng cần giới hạn chặt chẽ hơn phạm vi can thiệp của VAR, chỉ tập trung vào những “lỗi rõ ràng và hiển nhiên” nhất để giảm thiểu sự gián đoạn và tính chủ quan.
Kết Luận
VAR là một bước tiến quan trọng trong việc ứng dụng công nghệ vào bóng đá, với mục tiêu cao cả là nâng cao tính công bằng và chính xác. Không thể phủ nhận rằng VAR đã giúp sửa chữa nhiều sai lầm nghiêm trọng, mang lại sự công bằng hơn cho các trận đấu. Tuy nhiên, nó cũng đi kèm với những thách thức về việc phá vỡ dòng chảy trận đấu, sự chủ quan trong giải thích luật và những tranh cãi không dứt.
Trong tương lai, việc hoàn thiện VAR sẽ là một quá trình liên tục, đòi hỏi sự hợp tác giữa các tổ chức bóng đá, trọng tài và các nhà phát triển công nghệ. Mục tiêu cuối cùng là tìm ra sự cân bằng giữa việc sử dụng công nghệ để đảm bảo công bằng mà vẫn giữ được sự hấp dẫn, cảm xúc và nét đặc trưng của bóng đá – môn thể thao vua đã chinh phục hàng tỷ trái tim trên toàn cầu. Những người hâm mộ không chỉ quan tâm đến các trận đấu mà còn thường xuyên theo dõi các thông tin về kèo nhà cái cũng mong muốn một nền bóng đá công bằng và minh bạch hơn, nơi mà kết quả trận đấu được quyết định bởi tài năng và nỗ lực của các cầu thủ, chứ không phải bởi những sai lầm khó chấp nhận.
